Muzyczne - charakterystyka zbiorów

Sekcja Zbiorów Muzycznych gromadzi i udostępnia rękopisy nutowe, druki muzyczne oraz dokumenty dźwiękowe i audiowizualne na różnych nośnikach. Zasób druków i rękopisów muzycznych opiera się na zabezpieczonych zbiorach poniemieckich z obszaru byłych Prus Wschodnich oraz Pomorza Zachodniego uzupełnianych zakupami, wymianą, darami, a także wpływami z egzemplarza obowiązkowego. Podstawą kolekcji fonograficznej są dary i zakup. Zbiór rękopisów i druków muzycznych liczy obecnie 89.244 jednostek (dane na koniec 2023 r.)

Zbiór rękopisów i druków utworów muzycznych posiada zróżnicowany charakter, obejmuje zarówno muzykę religijną, jak i świecką, instrumentalną oraz wokalną od XVI do XXI wieku. Pośród przechowywanych materiałów nutowych znajdują się m. in.:  zespół starych druków (wydanych do 1801 roku) proweniencji królewieckiej oraz pochodzących z Biblioteki Kościoła Mariackiego w Elblągu, unikatowa w skali światowej kolekcja polonezów (od XVIII wieku), pierwodruki chopinowskie, XIX-wieczne druki o tematyce historycznej i patriotycznej oraz rzadkie polonica z XIX i XX wieku.

Do najcenniejszych obiektów zalicza się starodruki muzyczne, wśród których znajdują się egzemplarze unikatowe. Muzykalia te pochodzą ze słynnych oficyn drukarskich polskich i europejskich z XVI i XVII wieku. Na szczególną uwagę zasługują druki proweniencji Królewieckiej, pośród których wyróżnić należy : jedyny w zbiorach polskich egzemplarz Liber quindecim missarum... z rzymskiej oficyny Andreasa Antiqusa z 1516 r., bogato zdobiony wielobarwnymi iluminacjami ; śpiewnik luterański Geystliche Lieder tłoczony w Lipskiej oficynie Valentina Bapsta w 1545 r., cenny ze względu na rękopiśmienną dedykację Katarzyny Lutrowej dla księżnej Doroty – pierwszej żony księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna; na uwagę zasługuje również Graduał Cysterski z 1521 r., a także rzadkie wydanie Kancjonału Walentego z Brzozowa, wydrukowane w Królewcu w 1554 r. nakładem A. Augezdeckiego.

Cenną grupę proweniencyjną stanowią XVI I XVII wieczne starodruki i rękopisy muzyczne z dawnej biblioteki Kościoła Mariackiego w Elblągu. W zbiorze tym dominuje twórczość okolicznościowa kompozytorów związanych z Pomorzem Zachodnim.

To co wyróżnia toruńskie zbiory muzyczne na tle polskich muzykaliów, to uznawana za jedną z największych kolekcja polonezów. Powstała ona jako rezultat wieloletniej pasji zbierackiej i naukowej byłego kierownika Oddziału Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej, dr Stefana Burhardta (1899-1991). Kolekcja licząca ok. 2000 jednostek to przekrój twórczości polonezowej w Polsce i Europie od XIX wieku po czasy współczesne. Pośród kompozycji „alla polacca” ważne miejsce zajmują cymelia: zbiór 14 polonezów Michała Kleofasa Ogińskiego wydany w Warszawie w 1855 r. nakładem Rudolfa Friedleina czy polonez 11 letniego Władysława Żeleńskiego z ok. 1848 r. w litografii krakowskiego sztycharza i litografa Feliksa Lipnickiego. Na podstawie zgromadzonych egzemplarzy oryginalnych, a także kopii egzemplarzy z innych bibliotek i zbiorów prywatnych z całego świata powstała obszerna bibliografia poloneza, częściowo opublikowana w postaci dwóch tomów katalogu tematycznego.

Dużą wartość posiada zespół XIX wiecznych druków muzycznych o tematyce historycznej i patriotycznej. Wyróżnia się tu zbiór rzadkich druków muzycznych z czasów Powstania Listopadowego. Druki te obejmują wydania polskich pieśni patriotycznych, polonezów, marszów wojskowych często ilustrowane litografiami.

Ważne miejsce w kolekcji muzycznej zajmują pierwodruki dzieł Fryderyka Chopina. Dział muzyczny może poszczycić się aż  90 egzemplarzami pierwszych wydań dzieł Fryderyka Chopina, z czego gros to późniejsze nakłady.

Cenną częścią zbiorów muzycznych, jak dotąd mało wykorzystaną w badaniach naukowych, są niemieckie druki i rękopisy nutowe z XIX i początku XX wieku, a także bogaty materiał nutowy po twórcach i odtwórcach związanych z Toruniem i Pomorzem. Przeważają wśród nich druki, autografy, jak również utwory przepisane „na prawach rękopisów” – w języku niemieckim. Wśród zidentyfikowanych na uwagę zasługują m.in. zespoły o proweniencji: Stadtbücherei Stettin (Szczecin), Musikwissenschaftliches Seminar der Albertus-Universität Königsberg (Królewiec), Institut für Kirchen und Schulmusik der Universität Königsberg Pr., Universitäts Bibliothek Greifswald, Deutscher Jägerbund in Lettland (Łotwa), Muzeum Kurlandzkiego – E Museo Curon[ensi]; także będące do 1945 roku własnością towarzystw śpiewaczych: m. in.: Coesliner Liedertafel, Musikverein Pyritz (Pyrzyce), Pölitzer Musikverein (Pölitz-Police), Kirchensiegel der Altstaedtschen Evangelischen Gemeine zu Thorn, Singverein Thorn. Część druków pochodzi z bibliotek podworskich i kolekcjonerskich: Marie Schwadtke, F. Schulemanna, Helene Menard, Helene Güssow z Bydgoszczy, Karla Meissnera, czy E. Kranzuscha.

W zbiorach znajdują się również spuścizny, kolekcje nut i nagrań dźwiękowych po kompozytorach, dyrygentach, muzykach i artystach związanych z Toruniem i Pomorzem. W ostatnich latach muzykalia wzbogaciły się o zbiór nut po toruńskim aktorze i śpiewaku – Tadeuszu Tusiackim, spuściznę po organiście i dyrygencie Parafii Chrystusa Króla – Alojzym Szymańskim. Szczególną wartość ma prawie kompletna spuścizna po toruńskim kompozytorze, dyrygencie, pedagogu i działaczu społecznym Janie Michale Wieczorku (1904-1980) oraz dorobek twórczy nestora pomorskich kompozytorów Zygmunta Moczyńskiego (1871-1940).

Dokumenty dźwiękowe i audiowizualne

Zaczątkiem płytoteki był zakup w 1958 roku kolekcji płyt wileńskiego artysty grafika Edwarda Kuczyńskiego.

Zbiory fonograficzne obejmują nagrania na najstarszych płytach szelakowych z początku XX wieku, winylowych, na nośniku CD i DVD. Zasób nagrań dźwiękowych i audiowizualnych liczy obecnie 10504 jednostek (dane na koniec 2011r.).