Druki muzyczne z czasów Powstania Listopadowego

1. Polonoise du Général Uminsky pour le Piano composée par J. Küffner. No 31. Na fortepian. Mayence Paris et Anvers Chez les fils de B. Schott [1831]. Numer wydawniczy: 3487. Litografia czarno-biała, 27,5 x 17,5 cm.
2. Marsch des Generals Dwernicki par Gliński. Marsz Generała Dwernickiego. Na fortepian. [B. m. w., 1831]. Numer wydawniczy: 437. Litografia ręcznie kolorowana, 25 x 32,5 cm. Sygn. V 899.
3. 3. Polonoise du Cénéral Skrzynecki composée pour le Piano par J. Küffner. No 33. Na fortepian. Mayence Paris et Anvers Cchez les fils de B. Schott [1831]. Numer wydawniczy: 3499. Litografia czarno-biała, 27 x 16,5 cm. Sygn. III 519.

---

Fragment zespołu bardzo rzadkich druków muzycznych pochodzących z okresu powstania listopadowego. Druki te obejmują wydania polskich pieśni patriotycznych, polonezów, marszów wojskowych, ilustrowane litografiami. Biblioteka Uniwersytecka większość druków zakupiła w latach 1951-1957 od krakowskiego kolekcjonera i bibliofila Ludwika Gocla oraz Anny Strzeleckiej.

Okres powstania listopadowego (1830-1831) w polskiej kulturze muzycznej zaznaczył się w szczególny sposób. Twórczość muzyczna podporządkowana została jednemu celowi - walce o niepodległość. W czasie powstania listopadowego zwraca uwagę wyjątkowo bujny rozkwit wokalnej liryki powstańczej i twórczości instrumentalnej, głównie fortepianowej, ściśle powiązanej z ówczesnymi militarnymi wydarzeniami i ich bohaterami. Udział w "rewolucyjnej" twórczości brali wszyscy, zarówno wybitni kompozytorzy, jak i dyletanci, odtwórcy oraz wydawcy muzyczni. Muzyczny ruch wydawniczy podczas powstania nie tylko nie słabł, lecz nawet nasilił się. Dominującymi ośrodkami wydawniczymi były Warszawa i Poznań. Druki nutowe tego okresu odbijano prawie wyłącznie techniką litograficzną. W Warszawie wzmożoną działalność prowadziły dwie oficyny - Ignacego Klukowskiego i Antoniego Brzeziny. Przodującą oficyną w Poznaniu była pracownia litograficzna Karola A. Simona, która zasłynęła ze starannie i bogato ilustrowanych litografii. Oficyny drukarskie i zakłady litograficzne wniosły swoisty wkład w tworzenie nastrojów patriotycznych powielając utwory towarzyszące walczącym w boju.

Każdemu większemu wydarzeniu, ważniejszej osobistości poświęcano wtedy utwór muzyczny. Na zamówienie niektórych formacji wojskowych powstawały marsze, np. prezentowany Marsz Gwardii Narodowej w układzie na fortepian. Druk ten, wydany anonimowo, prawdopodobnie pochodzi z poznańskiej pracowni litograficznej Karola Antoniego Simona na co wskazuje numer wydawniczy na dole karty. Zakład litograficzny K.A. Simona w dobie powstania często drukował nuty anonimowo lub z nieprawdziwymi adresami. Autorem kompozycji był Teofil Klonowski (1805-1876), poznański kompozytor, dyrygent, zasłużony dla kultury polskiej wydawca zbiorów pieśni o nieprzemijającym znaczeniu historycznym. Nagłówek prezentowanego druku zdobi ręcznie kolorowana litografia przedstawiająca oficera Krakusów.

Marsze dla innych oddziałów wojskowych zawierały w tytułach nazwiska dowódców tych formacji, jednym z nich jest prezentowany Marsz gen. [Józefa] Dwernickiego, w układzie na fortepian. Litografia nutowa wydana anonimowo - umieszczony u dołu karty numer wydawniczy, wskazuje że może również pochodzić z pracowni "ojca litografii poznańskiej" Karola Antoniego Simona. Autorem kompozycji jest mniej znany, poznański kompozytor patriotycznych utworów fortepianowych omawianego okresu, Ludwik Gliński. W nagłówku druku kolorowana litografia ukazująca dwóch jeźdźców: 1. Dwernicki in Nationaltracht 2. Oficer der Krakusen.

Echem powstania listopadowego, które spotkało się z życzliwością innych narodów były zagraniczne wydania nutowe. Najwięcej spotyka się edycji niemieckich. Przykładem inspirującej roli powstania są prezentowane dwie karty tytułowe polonezów, poświęcone gen. Janowi Umińskiemu i gen. Janowi Skrzyneckiemu, autorstwa niemieckiego kompozytora i muzyka wojskowego Josepha Küffnera (1776-1856). Oba druki pochodzą ze znanej mogunckiej firmy Schotta, która w tamtym okresie należała już do synów założyciela. Karty tytułowe obu druków nutowych ozdobione są czarno-białymi litografiami, sygnowanymi B Cön., przedstawiającymi tytułowe postaci generałów. Autorem litografii jest prawdopodobnie niemiecki litograf, pochodzący z niemieckiej rodziny miedziorytników i malarzy Coentgen, tworzących w Moguncji w latach 1725-1859. Oba druki muzyczne nie są rejestrowane w katalogu zbiorów Ludwika Gocla.

Ilona Lewandowska

---

Literatura

1. Allgemeines Künstlerlexikon, die Bildenden Künstler aller Zeiten uns Völker. Bd. 20. Begr. und mithrsg. von G. Meissner, München 1992.
2. Archiwum Biblioteki UMK, Dział Gromadzenia. Rejestr Nabytków 1951, poz. [kupno] 1847 ; Rejestr Nabytków 1954, poz. [kupno] 690 ; Rejestr Nabytków 1957, poz. [kupno] 1651.
3. Bełza Igor, Między Oświeceniem i Romantyzmem. Polska Kultura muzyczna w początkach XIX wieku. Kraków 1961.
4. Burhardt Stefan, Polonez. Katalog tematyczny. [T.] 2: 1792-1830. Red. i uzup. M. Prokopowicz, A. Spóz, Kraków 1976.
5. Katalog zbiorów Ludwika Gocla Powstanie Listopadowe i Wielka Emigracja. T. 1: Księgozbiór. Oprac. S. Ciepłowski, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, Warszawa 1975.
6. Musik in Geschichte und Gegenwart, Bd. 7. Hrsg. von Fridrich Blume, Kassel 1958.
7. Strumiłło Tadeusz, Szkice z polskiego życia muzycznego XIX wieku. Małe Monografie Muzyczne. T. 5. Kraków 1954.
8. Tomaszewski Wojciech, Nuty drukowane z czasów powstania listopadowego 1830-1831 w zbiorach Biblioteki Narodowej.  Rocznik Biblioteki Narodowej R. 16: 1981 s. 275-302.
9. Winowicz Krystyna, Słownik muzyków z Kościańskiego. Kościan 2000.