Miejsce wystawy: Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, II piętro

Czas prezentacji: 5 października – 19 października 2018

Organizatorzy: Biblioteka Uniwersytecka. Pracownia Pomorzoznawcza

1 września 1939 r. rozpoczęła się niemiecka inwazja na Polskę i od samego początku towarzyszyły jej zbrodnie na polskiej ludności. W zajętych przez Wehrmacht miejscowościach powstawały bojówki złożone z przedstawicieli mniejszości niemieckiej. Przyjmowały one różne nazwy – np. Hilfspolizei, Heimwehr, Bürgerwehr (pol. „policja pomocnicza”, „straż krajowa”, „straż obywatelska”). Na bazie tych bojówek zorganizowano  paramilitarną organizację, która przyjęła nazwę Volksdeutscher Selbstschutz („Samoobrona Niemców Etnicznych”), potocznie nazywana Selbstschutzem.

Utworzona z Niemców paramilitarna organizacja miała w zarodku zdusić polski ruch oporu i przeciwdziałać rzekomym aktom terroru ze strony Polaków. Podstawą prawną powołania Selbstschutzu na tzw. ziemiach wcielonych było zarządzenie Heinricha Himmlera z 26 września 1939 r. Dowódcą Selbstschutzu na Pomorzu Gdańskim został oficer SS Ludolf von Alvensleben. Podporządkowanych mu było 6 inspektoratów obejmujących cały Okręg Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie. 

Organizacja, która miała wspomagać policję, w rzeczywistości zajmowała się wyłącznie dokonywaniem samowolnych, a później zorganizowanych egzekucji na ludności polskiej. Członkiem organizacji mógł zostać każdy volksdeutsch zdolny do służby wojskowej w wieku od 17 do 45 lat. Pomorski Selbstschutz był największy w Polsce. Należało do niego prawie 38 tys. volksdeutschów, którzy dopuścili się okrutnych zbrodni. Masowe aresztowania i egzekucje miały miejsce m. in. w Lesie Piaśnickim pod Wejherowem, „Dolinie Śmierci” w Fordonie, Barbarce pod Toruniem, Lesie Szpęgawskim pod Starogardem Gdańskim i setkach innych miejsc na terenie Pomorza Gdańskiego. 

26 listopada 1939 r., po zgładzeniu tysięcy Polaków i wykonaniu swojego zadania, samodzielny organ egzekucyjny został rozwiązany. Większa część członków Volksdeutscher Selbstschutz zasiliła szeregi SS i policji bezpieczeństwa i w większości nie odpowiedziała za zbrodnie popełnione w okupowanej Polsce.

Wystawa przygotowana w związku z odsłonięciem w Toruniu Pomnika Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 r.