Hej! zagrajcie siarczyście. Stanisławowi Moniuszce w 200. rocznicę urodzin

Stanisław Moniuszko

Stanisław Moniuszko – najwybitniejszy obok Fryderyka Chopina muzyczny geniusz swojej epoki – przeszedł do historii jako prekursor polskiej opery narodowej i czołowy przedstawiciel gatunku pieśni w muzyce polskiej, jest postacią mało popularną, jego twórczość nie jest powszechnie znana. A przecież był jednym z najbardziej płodnych kompozytorów romantycznej generacji i działaczem społecznym, wspomagał amatorskie orkiestry, zakładał chóry i towarzystwa śpiewacze. W swoim dorobku kompozytorskim pozostawił dziesięć oper i kilkanaście operetek, ponad trzysta pieśni, kilkadziesiąt utworów kameralnych i symfonicznych, ponad czterdzieści utworów religijnych.

Rok Moniuszkowski

Tymczasem muzyka Moniuszki jest wykonywana w salach koncertowych dużo rzadziej, niż na to zasługuje, wiele utworów od dawna nie było wznawianych drukiem, inne nadal pozostają w rękopisie. Dlatego dwusetna rocznica urodzin Stanisława Moniuszki, która przypada 5 maja 2019 roku, i obchodzony uroczyście Rok Moniuszkowski są znakomitą okazją, aby nie tylko przypomnieć i uhonorować osobę oraz dorobek artystyczny kompozytora, ale także ożywić polskie życie kulturalne i muzyczne, o które tak bardzo zabiegał. Jednym z wydarzeń wpisujących się w obchody Roku Moniuszkowskiego jest 26 Festiwal Muzyki i Sztuki Krajów Bałtyckich – PROBALTICA 2019 i towarzysząca mu wystawa „Hej! zagrajcie siarczyście. Stanisławowi Moniuszce w 200. rocznicę urodzin”.

Portret Stanisława Moniuszki ze zbiorów muzycznych BU UMK

Cymelia ze zbiorów specjalnych Biblioteki Uniwersyteckiej

Na wystawie prezentowane są cenne obiekty z kolekcji Zbiorów Specjalnych Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, przybliżające postać i dzieło Stanisława Moniuszki: głównie muzykalia (XIX i XX w.), grafiki (XIX i XX w.) i dokumenty życia społecznego (I poł. XX w.), ale także wydawnictwa książkowe (XIX w.). Pierwszą część ekspozycji wypełnia zabytkowy materiał ikonograficzny, obrazujący wydarzenia, w których kompozytor uczestniczył, i miejsca, gdzie przebywał i tworzył. Są to m.in. piękne drzeworyty sztorcowe, ręcznie kolorowane, których w XIX stuleciu powszechnie używano do ilustrowania czasopism, takich jak Kłosy i Tygodnik Ilustrowany. Przykładem jest portret Stanisława Moniuszki wykonany przez nestora warszawskiej ksylografii Jana Styfiego (według rysunku znanego malarza i rysownika Ksawerego Pillatiego), a także drzeworyty przedstawiające dom Moniuszki w Ubielu i grób rodziców kompozytora sporządzone przez rytownika Józefa Sosińskiego (według szkicu Jana Moniuszki – syna Stanisława). Zobaczyć można również XIX-wieczne widoki miast, z którymi Moniuszko był związany, wykonane w różnych technikach graficznych (akwaforta, staloryt, drzeworyt). Z okresu międzywojennego pochodzi jedna akwaforta, autorstwa znanej wileńskiej graficzki Krystyny Wróblewskiej, przedstawiająca Dziedziniec Piotra Skargi oraz wieżę uniwersyteckiego kościoła św. Jana w Wilnie.

Ciekawostką są dokumenty i reprodukcje fotografii poświadczające obecność twórczości Moniuszki w przestrzeni kulturalnej Torunia w dwudziestoleciu międzywojennym. W drugiej części wystawy dużą atrakcję stanowią pierwodruki i rzadkie edycje utworów kompozytora z XIX stulecia. Są wśród nich wydania pochodzące m.in. z wileńskiej oficyny Józefa Zawadzkiego i czołowych warszawskich księgarni nakładowych Rudolfa Friedleina, Gustawa Gebethnera i Roberta Wolffa oraz Gustawa Sennewalda. Szczególnie cenny i ciekawy jest egzemplarz Trzech Śpiewów z krotochwili Nowy Don Kiszot z 1851 roku, uznany z dużym prawdopodobieństwem jako jedyny pierwodruk Moniuszkowski wydany za życia kompozytora, bez jego wiedzy. Druk został wykonany w pięknej litografii Marcina Jabłońskiego, a nakładcą edycji był lwowski działacz muzyczny Adam W. Cybulski. 

Wśród cimeliów fonograficznych warto zwrócić uwagę na płyty szybkoobrotowe z archiwalnymi nagraniami fragmentów z oper Halka i Straszny Dwór z początku XX wieku, w wykonaniu m.in. Orkiestry i Chóru Opery Warszawskiej pod dyrekcją Józefa Ozimińskiego i Artura Rodzińskiego. Historyczne nagrania można wysłuchać na niniejszej stronie. Współczesnym dopełnieniem wystawy będą plakaty dokumentujące wykonania dzieł kompozytora na polskich scenach operowych i koncertowych od 1945 roku do dziś (autorstwa m.in. Tadeusza Gryglewskiego i Andrzeja Pągowskiego).

Wystawę przygotowała Ilona Lewandowska (Gabinet Zbiorów Muzycznych) we współpracy z Elżbietą Hudzik (Gabinet Zbiorów Graficznych) oraz Dominikiem Piotrowskim (Oddział Informacji).