Urodził się w 1907 roku w rodzinie znanego poznańskiego fotografa, Romana Ulatowskiego. Studiował filozofię i socjologię na Uniwersytecie Poznańskim. Jeszcze w czasach studenckich, był współzałożycielem wydawanego w Poznaniu dwutygodnika „Życie Literackie”. Obok Ulatowskiego pisywali w nim m.in. poeta Wojciech Bąk, historyk literatury Czesław Latawiec i związany z „Myślą Mocarstwową” krytyk Konstanty Troczyński.

W czerwcu 1927 r. Ulatowski wziął udział w głośnym na całą przedwojenną Polskę wygłupie, zorganizowanym przez poznańskiego aktora Romualda Gantkowskiego. Największe wielkopolski gazety podały, że w celach reprezentacyjno-handlowych przybywa do Poznania, powracająca ze światowej wystawy w Anglii, „misja dyplomatyczna książąt Beludżystanu”. Przebranych studentów, jadących przez miasto w wynajętej limuzynie, eskortowały liczne oddziały konnej policji w mundurach galowych. Zwiedziwszy Poznań, „delegacja” udała się do redakcji endeckiego „Kuriera Poznańskiego”, a następnie do ratusza, gdzie przedstawiciel Rady Miasta wygłosił mowę na cześć „dostojnych przedstawicieli dalekiego Beludżystanu”. „Po wizycie na zamku, beludżystańscy notable skierowali się na ulice 27 grudnia, gdzie przy akompaniamencie okrzyków «niech żyje Beludżystan!», z asystą sześciu ubranych na galowo funkcjonariuszy, wykonali pamiątkowe zdjęcie” – pisały poznańskie dzienniki.

Przed wojną współpracował z wydawanym w Poznaniu czasopismem społeczno-literackim „Tęcza”. Przed wybuchem II wojny światowej Ulatowski wstąpił do służby dyplomatycznej. W pierwszych latach wojny pełnił funkcję attaché prasowego poselstwa w Budapeszcie, wydawał w tym czasie biuletyny informacyjne po węgiersku i niemiecku, był też redaktorem „Wieści Polskich”, pisma dla Polaków na Węgrzech. Na swą prośbę został przeniesiony do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich gen. Stanisława Kopańskiego. Brał udział w bitwie o Tobruk, przeszedł szlak bojowy przez Syrię, Palestynę i całą kampanię włoską.

Przydzielony do Wydziału Prasy, do redakcji pisma „Orzeł Biały”, opublikował serię artykułów krytykujących politykę Wielkiej Brytanii, za co został ukarany. Po zakończeniu działań wojennych nie zgodził się wstąpić do utworzonego w tym celu Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, wchodzącego w skład wojsk brytyjskich. Uważał, że brytyjskie władze nie mają prawa demobilizować żołnierzy PSZ, ani tworzyć dla nich struktur we własnej armii. Pod pretekstem nielegalnego wjazdu na teren Wielkiej Brytanii został osadzony w więzieniu, a następnie deportowany do Francji. Zamieszkał w Bordeaux, gdzie do emerytury był nauczycielem języka niemieckiego w tamtejszym liceum. W 1976 r. przeniósł się do Menton przy granicy włoskiej, gdzie mieszkał do śmierci.

Znajomość z Jerzym Giedroyciem jeszcze z czasów wojny (obaj byli żołnierzami Brygady Karpackiej) pozwoliła mu na bliską współpracę z „Kulturą”. Zadebiutował już w numerze 2-3 z 1947 roku, recenzją książki Aleksandra Bocheńskiego Dzieje głupoty w Polsce, oraz jako współautor (wraz z Józefem Chałasińskim) w książce wydanej przez IL w tym samym roku „Przeszłość i przyszłość inteligencji polskiej”. W latach 1947-1955 pisywał w miarę regularnie artykuły na tematy polityczne, o sztukach plastycznych, literaturze, a także tłumaczył z angielskiego, m.in. książkę Jamesa Burnhama „Bierny opór czy wyzwolenie?” wydaną przez IL w 1953 r., oraz teksty do tzw. „numeru fordowskiego” „Kultury”, poświęconego kulturze amerykańskiej (7-8, 1953 r.). Współpraca zakończyła się nagle w 1955 roku, gdy redaktor „Kultury” odmówił dyskusji na łamach miesięcznika na temat niepodległości Polski. W roku 1955 Ulatowski nawiązał współpracę z innymi czasopismami emigracyjnymi: „Horyzonty” (Paryż), „Słowo Polskie” (Paryż), „Wiadomości” (Londyn), „Myśl Polska” (Londyn), „Życie” (Londyn), „Ostatnie Wiadomości” (Mannheim), „Związkowiec” (Toronto), a także z prasą Kongresu Wolności Kultury, zwłaszcza z „Preuves”, oraz pod pseudonimem” Antoni Mieczkowski, z krakowskim „Tygodnikiem Powszechnym”. Dla prasy emigracyjnej pisał głównie na temat zdrady Polski przez Zachód. Czesław Miłosz w pośmiertnym wspomnieniu o Ulatowskim („Tygodnik Powszechny” nr 8 z 23 lutego 1997 r.) pisał: „Był przekonany, że została zawarta nigdzie nieujawniona umowa pomiędzy Ameryką i Rosją sowiecką, dotycząca podziału świata pomiędzy dwa te mocarstwa. Napięcia pomiędzy nimi, łącznie z zimną wojną, świadomie podtrzymywano jako grę mającą trzymać w szachu krnąbrnych klientów obu stron, którym marzyłaby się niezależna polityka. Podział na dwa bloki i straszenie diabolicznym działaniem wroga należały do repertuaru, a pożądany skutek osiągało się dzięki naiwnym, którzy naprawdę przeżywali paroksyzmy strachu, kiedy konflikty między potęgami zdawały się grozić wybuchem. Ulatowski śledził uważnie prasę w kilku językach i coraz to natrafiał na wypowiedzi amerykańskie i sowieckie, które jego teorię potwierdzały.”

Zmarł 13 stycznia 1997 r. w Menton (Francja). Jego żoną była Aniela Micińska, tłumaczka literatury francuskiej, siostra Bolesława Micińskiego. Spuścizna Ulatowskiego znajduje się w toruńskim Archiwum Emigracji.

INWENTARZ ARCHIWUM JANA ULATOWSKIEGO

Inwentarz opracowany w ramach grantu pn. Źródła do historii sztuki polskiej na świecie – inwentarze (realizowany w latach 2020–2023, umowa nr SONB/SP/465096/2020) dofinansowany został z programu Ministra Edukacji i Nauki „Społeczna Odpowiedzialność Nauki” w kwocie 222 800,00 zł.

Strona główna