Strona główna BU Strona główna UMK Szukaj na stronach BU English version
STANISŁAW SZUKALSKI


Stanisław Szukalski

Stanisław Szukalski, rzeźbiarz, rysownik, grafik i teoretyk sztuki. Urodził się w 1893 w Warcie k. Sieradza. Używał pseudonimu Stach z Warty Szukalski. Około 1903 jako dziecko wyemigrował z rodzicami do USA. W latach 1907–1909 jako 13-letni chłopiec, uczęszczał do Institute of Art w Chicago. Tam zwrócił uwagę nauczycieli na swój nieprzeciętny talent rzeźbiarski. Po powrocie do Polski rozpoczął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (1909–1913) w pracowni Konstantego Laszczki. Został przyjęty na uczelnię na podstawie pomyślnie zdanego egzaminu, mimo jego zbyt młodego wieku. W październiku 1912 roku wystawił w krakowskim Pałacu Sztuki po raz pierwszy swe prace publicznie; w 1913 jego prace wystawione zostały razem z pracami Malczewskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza i innych znanych twórców.

Nie ukończywszy edukacji, po czterech latach wyjechał na stałe do USA. Po śmierci ojca sytuacja materialna Szukalskiego bardzo się pogorszyła. Pracował dorywczo w chicagowskich rzeźniach i często przymierał głodem. W tym czasie poznał wiele osób ze środowiska tamtejszych artystów, pisarzy, krytyków i dziennikarzy, między innymi Wiliama Saphiera, krytyka „The Little Review”, który zafascynowany twórczością Polaka napisał o nim pochlebny artykuł, Bena Hechta, pisarza, dramaturga i krytyka, autora autobiografii A Child of the Century, w której opisuje m.in. wizytę w atelier Szukalskiego. Był to płodny okres w życiu artysty, powstało wtedy kilkanaście rzeźb, niektóre o monumentalnych rozmiarach.

W 1923 została wydana w Chicago pierwsza monografia artysty pt. The Work of Szukalski. W tym samym roku Szukalski przyjechał do Polski i wziął udział w wystawie w warszawskiej Zachęcie. W 1925 roku na Międzynarodowej Wystawie Nowoczesnej Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu artysta otrzymał Grand Prix za brązy, Dyplom Honorowy za projekty architektoniczne oraz Złoty Medal za rzeźbę w kamieniu. Wykonał także konkursowy projekt pomnika Adama Mickiewicza dla Wilna, który – wśród nadesłanych 67 prac – otrzymał pierwszą nagrodę większością głosów. Po burzliwej dyskusji zaniechano realizacji. W 1929 roku założył z przyjaciółmi grupę artystyczną Szczep „Rogate Serce” (1929–1939). Był inicjatorem i wydawcą pisma „Krak” (1930–1939), w którym publikował swoje artykuły filozoficzne i podkreślał rolę sztuki w życiu narodu. W 1929 roku została wydana w USA druga monografia pt. Szukalski Projects in Design. W grudniu Szukalski wyjechał do USA.

W połowie lat 30. zainicjowano akcję, mającą na celu sprowadzenie na stałe Szukalskiego do Polski. Przyjechał w 1936 na zaproszenie ministra skarbu Ignacego Matuszewskiego, który pokrył koszty podróży artysty. Wielką pomoc okazał mu wojewoda śląski, Michał Grażyński, który został jego mecenasem. Szukalski otrzymał pracownię oraz zlecenie wykonania kilku prac rzeźbiarskich. Wraz z członkami „Szczepu Rogate Serce” wznowił działalność artystyczną, wydawniczą i wystawienniczą. Wystawiał w Warszawie, Krakowie i Katowicach. W okresie międzywojennym stworzył ponad 50 rzeźb i kilkaset rysunków, wzorowanych na sztuce secesyjnej, kubizmie i sztuce Indian południowoamerykańskich. Większość dorobku uległa zniszczeniu w latach wojny.

Po kapitulacji Warszawy we wrześniu 1939, przez ok. dwa tygodnie Szukalski jako obywatel amerykański, schronił się w ambasadzie USA. Wraz z jej pracownikami udało mu się opuścić Polskę. W 1940 roku zamieszkał w Los Angeles w Kalifornii, gdzie poświęcił się rozwiązywaniu przedhistorycznych zagadek i tajemnic dawnych dziejów ludzkości, powstawaniu i kształtowaniu się języków, wiar, zwyczajów, sztuki, migracjom ludów. Próbował rozwikłać pochodzenie nazw geograficznych, bogów, symboli, które w różnej postaci przetrwały – niewyjaśnione – do naszych czasów. Pracę tę, nazwaną „Protong” (pol. „Macimowa”), kontynuował nieprzerwanie przez ponad 40 lat. Objętość tej pracy wzrosła do 43 tomów maszynopisu, obejmującego różne zagadnienia oraz kilkunastu tysięcy precyzyjnych, piórkowych rysunków artefaktów, stanowiących „świadków”, potwierdzających teorie autora, w tym pseudonaukową teorię zermatyzmu.

Laureat nagrody Fundacji im. A. Jurzykowskiego (1973). Wystawiał w Krakowie, Warszawie, Chicago i Warcie oraz uczestniczył w licznych wystawach zbiorowych w Polsce. W 2000 w Laguna Art Museum w Laguna Beach zorganizowano pośmiertną wystawę twórczości Szukalskiego zatytułowaną „Struggle” (Zmagania), której jednym ze sponsorów był zaprzyjaźniony od dzieciństwa z artystą aktor Leonardo DiCaprio.

W 2018 powstał film dokumentalny poświęcony artyście Walka: życie i zaginiona twórczość Stanisława Szukalskiego w reżyserii Ireneusza Dobrowolskiego. Prace artysty znajdują się m.in. w Muzeum Polskim w Ameryce. Muzeum Górnośląskim w Bytomiu i kolekcjach prywatnych.

Zmarł w 1987 w Burbank, niedaleko Los Angeles.

Strona główna

Uwagi i komentarze prosimy kierować: www@bu.uni.torun.pl      Redakcja       Godziny otwarcia
Data ostatniej modyfikacji: 2003-02-28 10:38       http://www.bu.umk.pl/Archiwum_Emigracji/Iwaniuk.htm