Zaledwie niespełna trzy lata (1.04.1994-30.01.1997) dane było profesorowi Andrzejowi Kłossowskiemu pracować w Katedrze Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UMK w Toruniu. Okres to niedługi, a Profesor pojawiał się w Toruniu jedynie co dwa tygodnie na 2-3 dni, lecz i to wystarczyło by, warszawiak z urodzenia, polubił gród Kopernika, atmosferę miasta i Uczelni, co wielokrotnie potwierdzał w rozmowach. Wszelako jednak to On zjednał sobie w tym czasie sympatię i przyjaźń kolegów, współpracowników i studentów. Potwierdzenie tego znajdziemy również w liście żony Profesora - Małgorzaty Kłossowskiej - skierowanym 1.06.1999 r. do dyrektora toruńskiej Biblioteki Uniwersyteckiej - Stefana Czai: "Andrzej ostatnie trzy lata swojego życia związał z Toruniem i Uniwersytetem [...] Czuł się tam b. dobrze w gronie profesorów i studentów, życzliwie przyjęty przez naukowe środowisko uniwersyteckie. Życzliwość ta trwa do dziś, czego dowodem są m.in. wystawy Jemu poświęcone, czy tom Bibliologii, poświęcony Jego pamięci".

W trakcie tych trzech toruńskich lat prowadził Profesor wykłady, konwersatoria i seminaria magisterskie. Tematem tych zajęć było to, co zajmowało i pasjonowało Profesora przez całe Jego niezwykle pracowite życie naukowe - szeroko pojmowana problematyka polskiej książki na obczyźnie. Wiadomo było, że z wielkim znawstwem i pieczołowitością kompletował swój znakomity księgozbiór bibliologiczny, a także ogromny zbiór wszelkich materiałów, kartotek i korespondencji z interesującej Go tematyki. A wszystko to było uporządkowane i posegregowane z niezwykłą systematycznością, wręcz pedanterią, stanowiąc prawdziwą kopalnię informacji dla przyszłych badaczy.

Kazimierz Romanowicz i Andrzej Kłossowski - Libella, kwiecień 1992 r.

I oto kiedy nagła śmierć przerwała działalność prof. Kłossowskiego, okazało się, iż w pozostawionym testamencie pisał: "Zwracam uwagę, że dużą wartość historyczną i materialną mają zebrane przeze mnie materiały dotyczące książki polskiej na obczyźnie, w tym listy wybitnych ludzi książki polskiej za granicą (Anatol Girs, Stanisław Gliwa, Maria Danilewicz Zielińska, Jerzy Giedroyc i wielu innych). Materiał ten uzupełnia specjalistyczny księgozbiór. Byłoby wskazane, aby materiały te (przede wszystkim korespondencja) trafiły do Biblioteki Narodowej lub Biblioteki Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu..." (z cytowanego wcześniej listu M. Kłossowskiej). Decyzją małżonki prof. Kłossowskiego Jego spuścizna zaproponowana została naszej bibliotece, na co niewątpliwy wpływ miała wspomniana już sympatia Profesora do Torunia i naszej Uczelni oraz jak sądzić należy - Jego świadomość iż ta spuścizna zostanie w Toruniu należycie wykorzystana. W liście M. Kłossowskiej czytamy więc dalej: "Chciałabym spełnić Jego wolę i jeśli Pan Dyrektor byłby zainteresowany przejęciem spuścizny po moim Mężu byłabym zaszczycona." W konkluzji listu autorka pisze, iż ma pewność, "że materiały Andrzeja byłyby wykorzystywane przez pracowników Katedry, studentów oraz udostępniane wszystkim, którym problematyka książki polskiej za granicą jest bliska". W odpowiedzi na tę propozycję dyrektor Czaja pospieszył z zapewnieniem, że: "Z prawdziwą radością i wdzięcznością przyjmujemy Pani decyzję o przekazaniu cennych zbiorów po śp. prof. Andrzeju Kłossowskim. Będą one uzupełniały w istotnym zakresie posiadane już przez naszą Bibliotekę zbiory polonijne".

W efekcie korespondencji i podjętych decyzji trafiły do Torunia sukcesywnie przywożone archiwum naukowe oraz księgozbiór bibliologiczny prof. Andrzeja Kłossowskiego. Teczki z materiałami, kartoteki oraz korespondencja wzbogaciły zbiory naszego Archiwum Emigracji, a biblioteka Profesora będzie stanowiła trzon księgozbioru podręcznego tegoż Archiwum.

Archiwalia Andrzeja Kłossowskiego można podzielić na trzy części: 1) materiały warsztatowe i dotyczące działalności naukowo-dydaktycznej; 2) dokumentacja działalności instytucji książki polskiej na świecie; 3) korespondencje.

W części pierwszej znajduje się kompletna dokumentacja działalności zawodowej, naukowej i dydaktycznej A. Kłossowskiego. Są to materiały dotyczące pracy w Bibliotece Narodowej, wykładów uniwersyteckich na UMK oraz innych uczelniach, udziału w organizacjach i stowarzyszeniach naukowych i zawodowych itp. Niezwykle cenne są obszerne zestawienia bibliograficzne oraz kartoteki użyteczne w pracy badawczej.

Znajdujące się w części drugiej materiały dotyczące książki polskiej na emigracji (w szerokim słowa tego znaczeniu) to zbiór najbardziej różnorodny i objętościowo największy. Szczególne miejsce zajmują w nim materiały związane z Francją, w tym dotyczące życia i działalności wydawcy Władysława Mickiewicza, syna Adama, i jego rodziny. Zawierają one m.in. kopie korespondencji kilkudziesięciu wybitnych emigrantów z W. Mickiewiczem oraz licznych innych korespondencji z epoki (np. S. Goszczyńskiego, J. I. Kraszewskiego, B. Zalewskiego, T. Lenartowicza), wspomnienia, wycinki prasowe i książki. Ponadto: druki i materiały związane z Księgarnią Luksemburską, katalogi, akcydensa i wydawnictwa. Zbiór uzupełnia szczegółowa bibliografia. Książki polskiej we Francji, głównie w XIX i XX wieku, dotyczą też archiwalia ilustrujące działalność poszczególnych wydawców, drukarzy i księgarzy, oraz organizacji zrzeszających przyjaciół książki. W części tej wydzielone zostały archiwalia dot. Libelli i Galerie Lambert Kazimierza Romanowicza, materiały związane z działalnością Biblioteki Polskiej i Towarzystwa Historyczno-Literackiego, Księgarni Polskiej w Paryżu, Instytutu Literackiego oraz najważniejszych wydawców.

Osobne kolekcje stanowią materiały do historii książki polskiej oraz instytucji kulturalnych polskich w innych częściach świata, w tym zwłaszcza w Wielkiej Brytanii (np. Biblioteka Polska, Oficyna Poetów i Malarzy), Stanach Zjednoczonych Ameryki (np. Anatola Girsa), Kanadzie, Włoszech, Niemczech, Belgii, krajach skandynawskich i byłych republikach Związku Sowieckiego. Niewielki zespół dotyczy Muzeum Polskiego w Rapperswilu oraz Towarzystwa Rapperswilskiego powołanego w Warszawie.

Szczególną estymą i zainteresowaniem badawczym darzył A. Kłossowski działalność naukową i literacką Marii Danilewicz Zielińskiej. W archiwum znajdują się rzadkie rękopisy i maszynopisy literackie i warsztatowe pisarki oraz niezwykle cenne korespondencje i pamiątki z jej archiwum. Materiały te wydzielone zostały z korespondencji i osobno uporządkowane.

Część trzecią archiwum zajmują korespondencje Kłossowskiego z pisarzami, wydawcami, księgarzami oraz badaczami książki polskiej na świecie i w kraju, w tym m.in. z: Zofią i Kazimierzem Romanowiczami, dyrekcją Biblioteki Polskiej w Paryżu, Stefanem Franciszkowskim, Jerzym Giedroyciem, Benedyktem Heydenkornem, Stanisławem Piaskowskim, Władysławem Potockim, Romanem Nirem, Stanleyem Cubą, Krzysztofem Głuchowskim, Wojciechem Zalewskim, Jerzym Kulczyckim, Niną Kozłowską, Grzegorzem Sowulą, Krystyną i Czesławem Bednarczykami, Stanisławem Gliwą, Ireną Rybotycką, Januszem Morkowskim i Mają Cybulską.

Całe archiwum A. Kłossowskiego (wraz z biblioteką) zajmuje ponad 30 mb. akt i jest opracowywane.

Warto może w tym miejscu nadmienić, że spuścizna po A. Kłossowskim znakomicie uzupełnia bogatą korespondencję naukową prof. Władysława Chojnackiego, dotyczącą także czasopism, kalendarzy i książek polskich na obczyźnie, którą to korespondencję przekazał wcześniej naszemu Archiwum Emigracji syn profesora - Wojciech Chojnacki. Tym samym, Archiwum Emigracji posiada obecnie dwa najważniejsze krajowe archiwa badaczy książki polskiej na obczyźnie.

Adam Domański i Mirosław A. Supruniuk

Strona główna